ادبیات فارسی

ادبیات فارسی یا ادبیات پارسی به ادبیاتی گفته می‌شود که به زبان فارسی نوشته شده باشد. ادبیات فارسی تاریخی هزار و صد ساله دارد. شعر فارسی و نثر فارسی دو گونه اصلی در ادب فارسی هستند. برخی کتابهای قدیمی در موضوعات غیرادبی مانند تاریخ، مناجات و علوم گوناگون نیز دارای ارزش ادبی هستند و با گذشت زمان در زمره آثار کلاسیک ادبیات فارسی قرار گرفته‌اند.

آوازه برخی شاعران و نویسندگان ایرانی از مرزهای ایران فراتر رفته‌است. شاعران و نویسندگانی نظیر فردوسی، سعدی، حافظ شیرازی، مولوی، عمر خیام و نظامی شهرتی جهانی دارند. در میان چهره‌های شناخته شده ادبیات معاصر فارسی در جهان می‌توان به صادق هدایت در داستان و احمد شاملو در شعر اشاره کرد. 

ادبیات در ایران پیش از اسلام به سروده های اوستا در حدود ۱۰۰۰ قبل از میلاد باز میگردد.این سروده ها که بخشی از سنت شفاهی ایرانیان باستان بوده اند سینه به سینه منتقل شده و بعد ها بخشهای کتاب اوستا را در دوران ساسانی پدید آوردند.اوزان باستانی شعر در ایران ضربی و هجایی بودند و بنظر می رسد این شیوه در زبان فارسی باستان نیز مورد استفاده بوده است.در دوره اشکانیان ادبیات ایران تحت تاثیر نفوذ هلنیسم دچار دگرگونی شد.خنیاگران پارتی سرود های محلی که تا پس از اسلام نام پهلوی نیز داشتند را قرائت می کردند و این نوع شعر با آلات موسیقی توام می شده است.با نفوذ فرهنگ مانوی در ممالک ایران و هنرگرایی آنان نوعی ادبیات شعرگونه مانوی به زبان های پارتی, پارسی میانه و سغدی در ایران پدید آمد.در آثار بدست آمده از واحه تورفان در کشور چین آثار فارسی زیادی کشف شده که به این مقوله باز می رگدند.در دوران ساسانی نگارش بهبود یافت و آثار فقهی و دینی و داستانی زیادی به نگارش درآمد که برخی مانند کارنامه اردشیر بابکان, درخت آسوریک, یادگار زریران, ماتیکان یوشت فریان دارای جنبه های ادبی نیز بودند.با فروپاشی شاهنشاهی ساسانی بسیاری از این متون از میان رفت و برخی نیز توسط زرتشتیان نجات یافته و عمدتا به هندوستان منتقل گردید.که امروزه به ادبیات پهلوی شهرت دارند.خط مورد استفاده د دوران پیش از اسلام برای نگار ش آثار ادبی خط پهلوی, خط مانوی و خط سغدی بوده است و برخی آثار هم به پازند نوشته شده و به دین دبیره بوده اند.گاهی بهرام گور شاه ساسانی را دارای قریحه شاعرانه توصیف کرده و ابیاتی را بدو منسوب ساخته اند مانند:

منم آن شیر دمان

من آن ببر یله

این منم بهرام گور

منم شیر شنبله

در آغاز دوران اسلامی نشانه هایی از علاقه مردم به شعر کهن در برخی متون ثبت شده است که ترانه کودکان بلخ و بصره نمونه هایی از آن است.بهرحال تحت تاثیر صنعت شعری عرب گونه ای جدید از ادبیات در ایان پدید آمد که بیشتر مبتنی بر شعر بود.این شعر قالبی گاهی در قوالب بومی عرب و گاهی در قوالب ابداعی ایرانی سروده می شد.

در زمان بغتسما (۲۰۵ - ۲۵۹ ه. ق.) شاعری به نام حنظله بادغیسی (ف.۲۲۰) ظهور کرد. در عهد بغتسما محمد بن وصیف و فیروز مشرقی و ابوسلیک گرگانی به سرودن شعر پرداختند.